Ο μήνας που διανύουμε είναι ένας από τους πιο καθοριστικούς για την εξέλιξη της εκπαίδευσης τις τελευταίες δεκαετίες στην πορεία της κατά τις τελευταίες δεκαετίες .Οι λόγοι είναι πολλοί και υπερβαίνουν την τρέχουσα συγκυρία της πανδημίας που έχει αφήσει βαρύ το στίγμα της στην εκπαιδευτική κοινότητα. Αυτό όμως που βαρύνει περισσότερο είναι το αν θα διαρκέσει και που θα καταλήξει η στροφή στην παιδεία που εγκαινιάζει το «νέο σχολείο ¨της Υπουργού Παιδείας κ. Κεραμέως
Ήταν αναμενόμενο ένα νομοσχέδιο που ψηφίστηκε με συνοπτικές διαδικασίες εν μέσω του καλοκαιριού που ακολούθησε τον χειμώνα με το μεγαλύτερο διάστημα κλεισμένων σχολείων να δημιουργήσει αντιδράσεις τόσο για τη …βιασύνη ,όσο και για την επιλογή της στιγμής. Ωστόσο και το περιεχόμενο του αμφισβητήθηκε έντονα από μεγάλη μερίδα των εκπροσώπων των εκπαιδευτικών Παραθέτω κάποια από τα κύρια σημεία του νομοσχεδίου που αποτελούν ταυτόχρονα και σημεία κριτικής
Συγκεκριμένα οι 4 άξονες που προβάλλονται είναι :
α) καθιερώνονται τα εργαστήρια δεξιοτήτων, που μετά την πιλοτική εφαρμογή τους σε 218 σχολεία, από τη νέα σχολική χρονιά εντάσσονται στο υποχρεωτικό πρόγραμμα νηπιαγωγείων, δημοτικών, γυμνασίων. Οι προγραμματισμένες δεξιότητες είναι σε μεγάλο βαθμό οι πολυδιαφημισμένες soft skills που γράφεται συχνά ότι αποζητά η αγορά εργασίας όπως η κριτική σκέψη, ενσυναίσθηση, επίλυση προβλημάτων, συνεργασία. αλλά και με θεματικές όπως ο σεβασμός στο περιβάλλον, εκπαιδευτική ρομποτική, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, εθελοντισμός, επιχειρηματικότητα, οδική ασφάλεια. Θα εισαχθούν δραστηριότητες στα Αγγλικά σε όλα τα νηπιαγωγεία, θα δοκιμαστούν πιλοτικά νέα προγράμματα σπουδών με πυλώνα την καλλιέργεια κριτικής σκέψης, μία νέα φιλοσοφία με έμφαση στους ίδιους τους μαθητές
β) δρομολογούνται ίσες ευκαιρίες για όλους, ενισχύοντας την ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση με εθνικό σχέδιο δράσης για τα άτομα με αναπηρίες. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται το νηπιαγωγείο από τα 4 έτη για όλους, τα σχεδόν διπλάσια Πρότυπα και Πειραματικά σχολεία πού θα καλύψουν την κοινωνική ζήτηση , ενώ προβάλλεται ότι έχει ήδη δοθεί ενίσχυση στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες για την αγορά ψηφιακού εξοπλισμού συνολικού ύψους 112 εκ. ευρώ, και ότι δρομολογείται οριζόντιο σχέδιο δράσης για τα άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
γ) καταρτίζονται «εναλλακτικές εκπαιδευτικές διαδρομές», όπως το παράλληλο μηχανογραφικό, την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση «ώστε να αναδεικνύονται περισσότερο οι εναλλακτικές των νέων που περιλαμβάνουν και τη δημόσια επαγγελματική κατάρτιση» και συνδέονται οι δομές Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και της αγοράς εργασίας. Σε αυτό το πνεύμα η εντάσσεται η έναρξη της λειτουργίας των πρώτων 6 Πρότυπων ΕΠΑΛ.
δ) προβάλλεται η «ενδυνάμωση και ενίσχυση» της θέσης των εκπαιδευτικών σε «ένα αποκεντρωμένο σύστημα, που στοχεύει στο αυτόνομο και ελεύθερο σχολείο». Στόχος είναι η ανάληψη πρωτοβουλιών αυτόνομα, με παράλληλους μηχανισμούς αξιολόγησης και διαφάνειας. Έτσι μπορούν να επιλέγουν σχολικά βιβλία, να δημιουργούν ομίλους, να αξιολογούν τους μαθητές τους με εναλλακτικούς τρόπους, πχ με εργασία ή να καλείται ο μαθητής να προετοιμάσει παράδοση μαθήματος, να αξιοποιούν τις σχολικές εγκαταστάσεις εκτός ωραρίου, να συνεργάζονται με φορείς, μεταξύ άλλων.
Μεγάλη σημασία αποδίδουμε στις γλώσσες», είχε προτάξει ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. «Το γεγονός ότι από την ηλικία των 4 μαθαίνουν μια ξένη γλώσσα. Το Νηπιαγωγείο ξεκινάει στα 4…. Να έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε ένα δημόσιο σχολείο και να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να επιλέξουν τι θα κάνουν στη ζωή τους», δήλωνε χαρακτηριστικά. Επίσης, εξέφρασε τη χαρά του που το μάθημα του επαγγελματικού προσανατολισμού μπαίνει στο ωρολόγιο πρόγραμμα.
Εν γένει το κυβερνητικό αφήγημα παρουσιάζει ένα σχολείο πιο ελεύθερο, πιο αυτόνομο, αλλά και με περισσότερη διαφάνεια και κοινωνική λογοδοσία. Ένα σχολείο που λειτουργεί ως ο πλέον καθοριστικός μοχλός κοινωνικής κινητικότητας για κάθε παιδί. Ωστόσο η κριτική προερχόμενη από το σύνολο της αντιπολίτευσης και από μεγάλο μέρος των ενεργών εκπαιδευτικών εστιάζει στα εξής σημεία:
1.Ο ρόλος του διευθυντή που συνοψίζεται στο αξίωμα «ενός προσώπου αρχή», ενός συγκεντρωτικού «καθολικού» manager. Αποκτά πλέον υπερεξουσίες και επιβάλλει ακόμα και έγγραφη ποινή επίπληξης σε διδάσκοντες . Αποφασίζει μόνος για πλήθος ζητημάτων, από την ανάθεση εξωδιδακτικών καθηκόντων στους εκπαιδευτικούς όπως είναι οι Όμιλοι (άρθρο 84)και την κατανομή των παιδιών στα τμήματα όταν ο σύλλογος διδασκόντων δεν καταλήγει ,μέχρι και την πραγματοποίηση πρακτικής άσκησης σπουδαστών ιδιωτικών φορέων μέσα στο δημόσιο σχολείο(άρθρο 92 ). Επιπλέον ο διευθυντής αποκτά τη δυνατότητα να αποφασίζει σε συνεργασία με τον σχολικό σύμβουλο για τον προγραμματισμό , τους στόχους ,τους άξονες αξιολόγησης ,την ένταξη των εκπαιδευτικών του συλλόγου διδασκόντων υποχρεωτικά σε ομάδες δράσεις για την αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας Επιπλέον « δύναται να αποφασίζει τη σύναψη συμφωνιών συνεργασίας με κάθε φορέα που κρίνει σκόπιμο, με σκοπό τη συμμετοχή της σχολικής μονάδας σε προγράμματα και δράσεις πολιτιστικού, αθλητικού, κοινωνικού ή εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος».(αρθρο 82),μια διάταξη που εισάγει όρους εμπορικότητας στο δημόσιο σχολείο .. Επιπλέον προβλέπεται αύξηση θητείας από 3ετή σε 4ετή και δυνατότητα επαναδιορισμού χωρίς όριο 2 θητειών.
2.Κοντά στο προηγούμενο έχουμε και τον περιορισμό της δικαιοδοσίας των πολυπρόσωπων οργάνων της μονάδας : Στο «νέο» σχολείο ο Σύλλογος Διδασκόντων δεν έχει αποφασιστικό ρόλο παρά για επουσιώδη ζητήματα. Επίσης αναμορφώνει προς το χειρότερο ακόμα και το θεσμό του Σχολικού Συμβουλίου (άρθρο 100) που γίνεται πλέον πενταμελές με μέλη τον Διευθυντή, δύο εκπρόσωπους του Δήμου, έναν εκπαιδευτικό και έναν εκπρόσωπο του Συλλόγου Γονέων, ενώ εξοβελίζεται η συμμετοχή των μαθητικών κοινοτήτων. Ειδικά όσον αφορά τον περιορισμό της παρουσίας των γονέων και την εξαίρεση των μαθητών το σχολείο στην ουσία αποφεύγει την κοινωνική λογοδοσία και πλήττει τη συνοχή της σχολικής κοινότητας.
3.Οξεία κριτική έχει γίνει για την αξιολόγηση μαθητών και εκπαιδευτικών . Πρώτον η «ατομική αξιολόγηση» των εκπαιδευτικών κατά την ΟΛΜΕ αποτελεί συνέχεια της αξιολόγησης των σχολικών μονάδων. Προβλέπει δύο φάσεις από τον διευθυντή του σχολείου και τους συμβούλους εκπαίδευσης. Κάθε εκπαιδευτικός θα συνοδεύεται από ένα ηλεκτρονικό ατομικό φάκελο (άρθρο 68), ατομικά φύλλα αξιολόγησης, συνέντευξη, παρατήρηση εντός της σχολικής τάξης και κατάταξη σε 4βαθμη κλίμακα (μη ικανοποιητικός – ικανοποιητικός – πολύ καλός – εξαιρετικός).Όλα αυτά αναμένονται να προσθέσουν σημαντικό ψυχικό φορτίο στους εκπαιδευτικούς
Δεύτερον αναφορικά με την αξιολόγηση των μαθητών/τριών. Στην τράπεζα θεμάτων και τις συνεχείς εξετάσεις, προτίθενται και τα λεγόμενα «διαγνωστικά τεστ» (ελληνική Pisa – Άρθρο 97) στην Στ’ Δημοτικού και Γ’ Γυμνασίου στη Γλώσσα και τα Μαθηματικά. Υπάρχει ο φόβος ότι το σύνολο αυτών των εξετάσεων θα αξιοποιηθούν για να στρέψουν ένα μεγάλο τμήμα του μαθητικού δυναμικού προς την κατάρτιση και τη μαθητεία, μακριά από τη Γενική Εκπαίδευση, από πολύ νεαρή ηλικία. Ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί επίσης ως εργαλείο για την κατηγοριοποίηση των σχολείων, ενδεχόμενο που θα δημιουργήσει συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού , ενώ εικάζεται ότι τα αποτελέσματα αυτών των «τεστ», θα χρησιμοποιηθούν και ως «κριτήρια» για την αξιολόγηση των ίδιων των εκπαιδευτικών Εκφράζονται ΄φοβοι ότι το ίδιο το μέτρο του «πολλαπλού βιβλίου» θα αξιοποιηθεί για την κατηγοριοποίηση των μαθητών σε διαφορετικά επίπεδα και «ταχύτητες», ,ενώ αντιτείνεται ότι το κοινό βιβλίο για όλα τα παιδιά σε κάθε μάθημα, θα περιορίσει τις μορφωτικές ανισότητες αλλά και πρακτικά προβλήματα στον καθορισμό κοινής διδακτέας και εξεταστέας ύλης. Αντιπροτείνεται να υπάρχουν επιπλέον βιβλία και διδακτικό υλικό, ως συμπληρωματικά του βασικού κοινού βιβλίου, .
Ποιος έχει δίκιο λοιπόν ; Σε μια συγκυρία που το γνωστικό επίπεδο των μαθητών υπαναχώρησε τα δύο τελευταία χρόνια λόγω των δυσλειτουργιών που δημιούργησε η «καραντίνα» είναι πρόσφορο το έδαφος ώστε να δημιουργούνται νέες ισορροπίες στην κάθε μονάδα ; Και σε ποιο κοινωνικό περιβάλλον θα λάβουν χώρα αυτές οι αλλαγές όταν η υγειονομική κρίση ήρθε να προστεθεί στη διαρκέστερη οικονομική κρίση σε καιρό ειρήνης;
Το περιεχόμενο του νομοσχεδίου θυμίζει σε πολλά το νομοσχέδιο Διαμαντοπούλου πριν μια δεκαετία : αξιολόγηση πρότυπα σχολεία , ψηφιοποίηση των βιβλίων ,ενίσχυση της τεχνικής εκπαίδευσης , διεύρυνση υποχρεωτικού ωραρίου, με αγγλικά, τέχνες και πληροφορική από την ά Δημοτικού, με ομίλους μαθητών για κοινωνικές δράσεις, ενίσχυση της αυτονομίας της σχολικής μονάδας και της δυνατότητάς της να προγραμματίζει, να οργανώνει, να υλοποιεί και να αξιολογεί αποτελεσματικά το έργο της.
. Οι προτάσεις και εκείνες βασισμένες σε επίκαιρες τότε εκθέσεις του ΟΟΣΑ για ένα νέο σχολείο. Παρά την καθολική σχεδόν αποδοχή από το κοινοβούλιο εκείνης της εποχής (2011) ,πολύ λίγα στοιχεία εφαρμόστηκαν , ειδικά στον τομέα της αξιολόγησης ,τα οποία αναιρέθηκαν στην πράξη από κυβερνήσεις του επόμενου διαστήματος .Τη στιγμή που σήμερα η κυβέρνηση μοιάζει πιο αποφασισμένη να εφαρμόσει τις καινούργιες αλλαγές , αυτό που μπορεί να μας προβληματίσει είναι το κατά πόσο αυτές οι αλλαγές αποτελούν το αντίδοτο στα προβλήματα του 2021.
Ο ίδιος ο ΟΟΣΑ πρόσφατα, σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης «Education at a Glance 2020 τονίζει την αναγκαιότητα της ενίσχυσης των εκπαιδευτικών συστημάτων, ώστε οι νέοι άνθρωποι να αποκτήσουν τις δεξιότητες και ικανότητες που χρειάζονται για να επιτύχουν», ώστε να χτίσουμε μια πιο ανθεκτική κοινωνία», είχε σημειώσει ο Ανχελ Γκουρία .Τα προβλήματα που διαπιστώνονται είναι οι ανισότητες ευκαιριών και στην παιδεία. «Η κρίση έφερε στο προσκήνιο τις ανεπάρκειες και ανισότητες των εκπαιδευτικών συστημάτων –από πρόσβαση σε ευρυζωνικά δίκτυα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές που είναι αναγκαίοι για την online εκπαίδευση μέχρι τις αποκλίσεις μεταξύ διαθέσιμων μέσων και αναγκών», τονίζεται στην έκθεση .. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Έκθεσης για το 2020, στην Ελλάδα οι δαπάνες για την παιδεία ως ποσοστό επί των συνολικών δημόσιων δαπανών είναι κάτω του μέσου όρου του Ο.Ο.Σ.Α.. Κι ενώ η πανδημία συνεχίζεται, δημιουργώντας ένα αβέβαιο κλίμα για τα χρήματα που τελικά θα δαπανηθούν για την παιδεία οξύνοντας τις εκπαιδευτικές ανισότητες τα τελευταία δύο έτη ; . αφού μαθητές που προέρχονται από οικογένειες λιγότερο προνομιούχες έχουν ΄χάσει έδαφος .
Η πρόσφατη πείρα μας έχει διδάξει ότι διακρατικοί οργανισμοί, η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Ο.Ο.Σ.Α. προτείνουν και ενθαρρύνουν τις εθνικές κυβερνήσεις σε διάφορες πολιτικές που θεωρούν κατάλληλες. Οι προτάσεις τους όπως δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα. Στόχος της εκπαιδευτικής πολιτικής των κρατών θα πρέπει είναι η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων που οδηγεί στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς με αποτελεσματικές πρακτικές που οδηγούν στην κοινωνική συνοχή και στη βελτίωση της κοινωνικής κινητικότητας ,η οποία έχει πληγεί σε όλες της χώρες του ΟΟΣΑ. Όπως παρατηρείται από σχετικά πρόσφατη έκθεση του οργανισμού η μικρότερη κινητικότητα εντοπίζεται στο χαμηλότερο και το υψηλότερο επίπεδο της κοινωνικής κλίμακας. Κατά μέσον όρο σε 16 χώρες του ΟΟΣΑ, μόνο το 17% των παιδιών «ταπεινής» καταγωγής καταφέρνει να ανέβει στην κοινωνική κλίμακα όταν ενηλικιωθεί, ενώ την ίδια ώρα το 42% των παιδιών από ευκατάστατες οικογένειες καταφέρνει να παραμείνει στο επίπεδο αυτό.
Αυτό είναι σίγουρα ένα χαρακτηριστικό που παρόλο που το απευχόμαστε ως χώρα ,υπάρχει κίνδυνος να το υποστούμε εφόσον γίνουν πραγματικότητα οι χειρότεροι φόβοι για σχολεία δύο ταχυτήτων .Σε αυτή την περίπτωση οι αλλαγές αυτές για πρώτη φορά μετά τη Μεταπολίτευση θα αναιρούν την «αυτοπραγμάτωση και την έμπρακτη ευτυχία του παιδιού» επειδή θα έχουμε προτιμήσει την με κάθε θυσία «ένταξη του στους θεσμούς και την εκμάθηση αυστηρών κανόνων»1 .Το θέλουμε αυτό ;
1.Π.Παναγιωτόπουλος ,Περιπέτειες της μεσαίας τάξης ,Επίκεντρο 2021,σελ 165
Μάνος Παπαδημητρίου
