Παρά το γεγονός ότι η αντιμετώπιση της πανδημίας μοιάζει να
μην έχει δρομολογηθεί κατά τέτοιο τρόπο που να προκαλεί
αισιοδοξία, εν τούτοις των περισσοτέρων μας το μυαλό προχωρά στην επόμενη μέρα, αυτή της διαχείρισης της παρεπόμενης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Αλλωστε στην περίπτωση της χώρας μας η υγειονομική κρίση φέρεται από την πλειονότητα των ΜΜΕ ότι διέκοψε την οικονομική επανέναρξη της χώρας.
Ωστόσο σε αυτή την επανεκκίνηση οφείλουμε να αναζητήσουμε πώς μπορεί να συμμετάσχει το σύνολο των επαγγελματιών της χώρας. Εγώ ως επαγγελματίας με ανθρωπιστικές σπουδές θα επιχειρήσω να υπογραμμίσω την αναγκαιότητα των δικών μας επιστημών στην εποχή της ανάκαμψης από μια -διπλή για τη χώρα μας- κρίση.
Οι δεξιότητες
Στον αντίποδα την τελευταία πενταετία είναι αρκετοί οι φορείς, κρατικοί ή μη, που ερμηνεύουν την έλλειψη ανταγωνιστικότητας ή τη συνακόλουθη εξάρτηση της οικονομίας μας, κυρίως, ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα της έλλειψης δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού μας.
Ως εκ τούτου, υπογραμμίζεται σε όλους τους τόνους ότι η μετατόπιση της παιδείας και της κατάρτισης, σε όλες τις βαθμίδες της τυπικής εκπαίδευσης, χρειάζεται να είναι προς τις τεχνικές δεξιότητες, οι οποίες συνδέονται αποτελεσματικά με την αγορά εργασίας. Ιδιαίτερη αίσθηση είχε προκαλέσει η έκθεση από το Ιδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) το 2018 στην οποία διαπιστωνόταν η ανάγκη για «αναπροσανατολισμό της ανώτατης εκπαίδευσης από την προετοιμασία των αποφοίτων για την απασχόληση στον δημόσιο τομέα στην απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα, και ιδιαίτερα στους τομείς με εξωστρεφή εξαγωγικό προσανατολισμό», «με διατήρηση και ενίσχυση της ποικιλομορφίας πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και τεχνολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που δίνουν έμφαση στις εφαρμογές των επιστημών και της τεχνολογίας».
Επιπλέον προτεινόταν η κατεύθυνση και για «αναπροσανατολισμό της μέσης λυκειακής εκπαίδευσης από τη γενική εκπαίδευση στην τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση, με αύξηση της ελκυστικότητάς της και της συμμετοχής των μαθητών σε αυτήν, συνδεδεμένη με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο» με προτεινόμενο μέτρο την «ίδρυση και ανάπτυξη ενός δικτύου Πρότυπων-Πειραματικών σχολείων τεχνικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο», μέτρο που εξαγγέλθηκε από την υπουργό Παιδείας Ν. Κεραμέως προ διμήνου.
Το ερώτημα που αφορά το παρόν σημείωμα είναι αν το πρόταγμα για επικέντρωση στην τεχνική εκπαίδευση και στην απόκτηση των τεχνικών δεξιοτήτων επαρκεί για την ανάκαμψη. Στο ερώτημα αυτό αποπειράθηκε να απαντήσει η περιβόητη έκθεση του Χριστόφορου Πισσαρίδη, της οποίας η τελική εκδοχή δημοσιεύτηκε τον περασμένο Νοέμβριο συναντώντας έντονα αντικρουόμενες απόψεις.
Σε αυτήν πάντως την έκθεση, μία από τις κύριες διαπιστώσεις για τις αγκυλώσεις που ταλανίζουν την εκπαίδευση ήταν η χαμηλή ελληνική επίδοση ακόμη και στις πιο παραδοσιακές δεξιότητες, όπως η κατανόηση κειμένου, η αρίθμηση και η επίλυση προβλημάτων. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό δείκτη δεξιοτήτων του CEDEFOP, η Ελλάδα πρόσφατα καταλαμβάνει την τελευταία θέση με 17% (με μέσο όρο της Ε.Ε. το 66%) ως προς την αντιστοίχιση δεξιοτήτων (skills matching) και επιπλέον φέρεται να υστερεί σημαντικά τόσο ως προς την ενεργοποίηση των δεξιοτήτων (skills activation) με 45% έναντι 79% της Ε.Ε. όσο και ως προς την ανάπτυξη δεξιοτήτων (skills development) με 43% έναντι 76% της Ε.Ε., ενώ στη συνολική κατάταξη καταλαμβάνει την προτελευταία θέση. Ολα αυτά παρά το γεγονός ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο του ελληνικού πληθυσμού βελτιώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, αν και συνεχίζει να υπολείπεται του κοινοτικού μέσου όρου.
Κοντολογίς το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι απλώς η έλλειψη τεχνικών δεξιοτήτων, είναι η έλλειψη δεξιοτήτων γενικότερα και μόνη οδός είναι ο εμπλουτισμός, η διάδοση και ο εκσυγχρονισμός όλων των πεδίων των σπουδών.
Παιδεία και πολιτισμός εκ των ων ουκ άνευ για την ανάπτυξη
Αρα το πρόβλημά μας είναι προφανώς η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης ως μια εκ των ων ουκ άνευ προϋποθέσεων για την ανάπτυξη. Το ίδιο σημαντική προϋπόθεση για την αναβάθμιση της παραγωγικότητας είναι οπωσδήποτε η παραδοχή ότι ένα ευρύ μέρος των γνωστικών πεδίων έχει να συνεισφέρει στο εγχείρημα της ανάπτυξης.
Ενδεικτικό είναι ότι η έκθεση Πισσαρίδη αφιερώνει ξεχωριστές ενότητες στους ρόλους που μπορούν να διαδραματίσουν ο τουρισμός και ο πολιτισμός. Σπουδές που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά, όπως η λαογραφία, η κοινωνική ανθρωπολογία με προϊόντα χειροτεχνίας, όπως η αργυροχρυσοχοΐα, το κόσμημα και τα κεραμικά, που μπορούν να κινούνται σε υψηλή αξία λόγω της συνάρτησης με την πολιτιστική κληρονομιά.
Επιπλέον στο πνεύμα της ένταξης των ψηφιακών δεξιοτήτων στους επαγγελματικούς χώρους που άπτονται της πολιτιστικής κληρονομιάς υπογραμμίζεται στην ίδια έκθεση η αναγκαιότητα βελτίωσης των ψηφιακών υποδομών των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων, με απώτερο στόχο την επίτευξη της ψηφιακής ταξιδιωτικής εμπειρίας με εργαλεία επαυξημένης πραγματικότητας και τη βελτίωση της ψηφιακής ασφάλειας.
Στη νέα εποχή προτείνεται η αναβάθμιση των ΑΣΤΕ σε μια υψηλής ποιότητας, πιθανόν «αγγλόφωνη», τουριστική ακαδημία διεθνούς επιπέδου, με δυνατότητα μετεκπαίδευσης και εξειδίκευσης των επαγγελματιών του τομέα
Με σκοπό την εκτίναξη του τουρισμού στη νέα εποχή προτείνεται και η αναβάθμιση των ΑΣΤΕ σε μια υψηλής ποιότητας, πιθανόν «αγγλόφωνη», τουριστική ακαδημία διεθνούς επιπέδου, με δυνατότητα μετεκπαίδευσης και εξειδίκευσης των επαγγελματιών του τομέα. Αντίστοιχα στον πολιτισμό, προνομιακό πεδίο δραστηριότητας των αποφοίτων ανθρωπιστικών σχολών όπου η χώρα μας, όπως αναφέρεται την έκθεση, κατατάσσεται 16η σε σύνολο 167 χωρών στη λίστα Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Εύλογα διαθέτει πάνω από 29 χιλιάδες επιχειρήσεις στο ευρύτερο φάσμα (όπως καλλιτεχνικές επιχειρήσεις, εκδοτικοί οργανισμοί), με το 3,3% του εργατικού δυναμικού να συντηρείται από αυτές, δηλαδή πάνω από 129 χιλιάδες απασχολούμενους. Το πεδίο, όπως προδίδει η κοινή εμπειρία, είναι προνομιακό για τους επαγγελματίες των ανθρωπιστικών επιστημών, όπως δημοσιογράφους, επιμελητές κειμένων, αρχαιολόγους, θεατρολόγους κ.λπ.
Οι αναπτυξιακές προοπτικές σε επιμέρους πεδία του φάσματος αυτού, όπως τονίζεται και στην έκθεση, όσο και γενικότερα είναι ιδιαίτερα σημαντικές, ενώ τα προβλήματα σχετίζονται με την ελλιπή νέα παραγωγή και τη διασύνδεση με την οικονομία και τις νέες τεχνολογίες. Η ασθενής διασύνδεση του πολιτισμού με την οικονομία στη χώρα λειτουργεί σε βάρος και των δύο, όπως σημειώνεται απερίφραστα, και για θεραπεία προτείνονται: τα έργα αποκατάστασης, συντήρησης και ανάδειξης πολιτιστικών χώρων καθώς και βοηθητικών χώρων για την υποστήριξη των πολιτιστικών δράσεων, η ανάπτυξη σύγχρονου δικτύου τηλεπικοινωνιών για τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας και για την αναβάθμιση των υπηρεσιών (όπως ηλεκτρονικό εισιτήριο, διαδραστικές πλατφόρμες, εφαρμογές πλοήγησης και ξενάγησης).
Για την αξιοποίηση της τοπικής κληρονομιάς συνιστώνται δημιουργία πολιτιστικών διαδρομών και πλήρης σύνδεσή τους με τουριστικά πακέτα για τη διασύνδεση των μνημείων που βρίσκονται σε κοντινές τοποθεσίες και την ανάδειξη της ευρύτερης περιοχής στο τουριστικό κοινό.
Οι ανθρωπιστικές σπουδές και ο ρόλος τους
ΠΕΡΑ όμως από τις υποδεικνυόμενες πρακτικές από την έκθεση, οι σημερινοί απόφοιτοι των ανθρωπιστικών σπουδών έχουν πλέον πολλές ευκαιρίες να συνδυάσουν σύγχρονες ειδικότητες και εξειδικεύσεις με την τεχνολογία και τα επιτεύγματά της σε διάφορους τομείς στις νέες συνθήκες τηλεργασίας που διέδωσε η πανδημία, συμβάλλοντας στη μετάβαση της χώρας στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση.
Ετσι οι απόφοιτοι Τμημάτων Φιλολογίας (Ελληνικής και Ξένων Φιλολογιών) και του Τμήματος Μετάφρασης Διερμηνείας μπορούν μέσω μεταπτυχιακών προγραμμάτων να καταρτίζονται στον προγραμματισμό, στη στατιστική με γλωσσικές εφαρμογές, στη μηχανική μετάφραση, στην ηλεκτρονική λεξικογραφία, στην εξαγωγή πληροφοριών από κείμενα, σε μηχανισμούς παραγωγής και σύνθεσης φωνής, στα νευρωνικά δίκτυα και στην αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής ώστε να δημιουργήσουν για τις διάφορες γλώσσες πλήθος από «υπολογιστικά εργαλεία» και «γλωσσικούς πόρους».
Επιπλέον εφαρμογές σύνθεσης και αναγνώρισης φωνής περιλαμβάνουν τη φωνητική πληκτρολόγηση, τον έλεγχο οικιακών ηλεκτρονικών συσκευών και τη διαδικτυακή αναζήτηση, που καλύπτουν από διαφημιστικούς σκοπούς ώς συστήματα προφορικών διαλόγων, όπως οι κρατήσεις εισιτηρίων ή οι διάλογοι πλοήγησης σε αυτοκίνητα. Ανάλογα, αναπτύσσονται μέθοδοι και αξιοποιούνται οπτικοακουστικά μέσα που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές λόγου των παιδιών και ενισχύουν την εξατομικευμένη μάθηση, ενώ παράλληλα μειώνουν τον χρόνο εκμάθησης μιας γλώσσας.
Εντασσόμενοι στην ψηφιακή εποχή οι απόφοιτοι Ψυχολογίας μετά την αύξηση των θέσεών τους βρίσκουν ένα πεδίο ενασχόλησης και εξειδίκευσης ιδιαίτερα ευρύ τα τελευταία χρόνια, μια και μπορούν να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους σε τεχνολογικά πεδία, όπου προσπαθούν να μιμηθούν τη διαδικασία μάθησης του εγκεφάλου. Εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης, οι οποίες καταγράφουν και κωδικοποιούν τις συνήθειες του χρήστη, μας κατακλύζουν καθημερινά. Από τον εικονικό προσωπικό βοηθό (Siri, Cortana και Google Now), τις σύγχρονες πλατφόρμες, όπως Youtube, Spotify, Netlix (κάνουν προτάσεις στον χρήστη ανάλογα με τις προτιμήσεις του) έως τις εφαρμογές χρηματιστηριακών ή εταιρειών marketing (συλλογή δεδομένων και χρήση αλγορίθμων για την πρόβλεψη αγορών και την πρόταση προϊόντων) και τα «μελλοντικά» αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και την τόνωση της αγοράς.
Πέρα από την προφανώς αναγκαία συμπερίληψη των αποφοίτων των ανθρωπιστικών επιστημών στην οριζόντια διάδοση των ψηφιακών δεξιοτήτων και δυνατοτήτων, οι ανθρωπιστικές σπουδές διαχρονικά αλλά ακόμη περισσότερο σήμερα προσφέρουν τα εργαλεία κατανόησης και ερμηνείας της σύγχρονης πολυπλοκότητας. Φαινόμενα όπως της κινητικότητας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, με παγκόσμια και τοπικά σενάρια, απαιτούν νέους εμπειρογνώμονες, εκπαιδευμένους σε ιστορικές και πολιτιστικές μελέτες, με ετοιμότητα για την αξιοποίηση των μεταβαλλόμενων συνθηκών και των ρευστών ταυτοτήτων του διεθνούς περίγυρου.
Επιπλέον μια άλλη πρόκληση αποτελεί το φαινόμενο της κοινωνικής ευαλωτότητας. Η εύρεση τρόπων για υποστήριξη σε διάφορες ευάλωτες, ευπαθείς, ευαίσθητες και ειδικές ομάδες πληθυσμού, οι οποίες υφίστανται δυσμενέστερα τις συνέπειες των εκάστοτε κοινωνικών κρίσεων ή αλλαγών, η μελέτη των αιτίων που το προκαλούν ή το ενισχύουν, η αποτύπωση των όψεων, των διαστάσεων και των συνεπειών του και κυρίως η αναζήτηση προτάσεων για τον περιορισμό του.
Η αξιοποίηση των ευκαιριών και η αποφυγή ή ο μετριασμός των κινδύνων δείχνουν για μια ακόμη φορά, ακόμη και στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, ότι οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες αποτελούν την «κριτική συνείδηση» της κοινωνίας, διότι μας βοηθούν να καταλάβουμε τον τρόπο που λειτουργεί η κοινωνία και τα όριά της.
Δημοσίευση Μάνος Παπαδημητρίου για την ειδική έκδοση της «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ» ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ.
